صادرات هندوانه در شرایط آبی فعلی چه توجیهی دارد؟ - وبلاگ معین

به گزارش وبلاگ معین، اخیرا خبری مبنی بر صادرات روزانه بیش از 700 کانتینر هندوانه از ایران به ترکیه منتشر شد؛ خبری که با واکنش های متعددی روبرو بود، چراکه ایران در شرایط بحران آب واقع شده است و صادرات هندوانه درواقع صادرات آب به شمار میرود.

بر اساس شاخص های بین المللی اگر بیش از 40 درصد از آب تجدیدپذیر مصرف گردد تنش آبی ایجاد می گردد و این در حالی است که در بعضی از منطقه ها کشور در حال مصرف بیش از 100 درصد از آب تجدیدپذیر هستیم. یعنی ما سالی حدود 5.5 میلیارد بیش از آن مقداری که سفره آب زیرزمینی تغذیه می گردد برداشت می کنیم و این سبب شده چیزی حدود 136 میلیارد مترمکعب کسری مخزن در سفره های آب زیرزمینی داشته باشیم.

ایران در در منطقه ای خشک و نیمه خشک قرار گرفته که میانه بارندگی آن به 250 میلیمتر در سال نیز نمی رسد و به همین علت در بخش های زیادی از کشور دچار کم آبی هستیم. در این بین در حال حاضر 90 درصد از منابع آبی در بخش کشاورزی استفاده می گردد که اگر بتوانیم 10 درصد از آب کشاورزی را صرفه جویی کنیم حدود 9 میلیارد مترمکعب آب ذخیره می گردد و خیلی از مسائل در زمینه تأمین منابع آبی رفع خواهد شد.

اما نه تنها تدبیری برای این مساله صورت نمی گیرد بلکه شاهد صادرات محصولات آب بر کشاورزی همچون هندوانه نیز هستیم. آنطورکه قاسم تقی زاده خامسی معاون سابق وزیر نیرو در صفحه اینستاگرام خود نوشته برای فراوری هر کیلوگرم هندوانه بطور میانه 350 لیتر آب مصرف می گردد و قیمت تمام شده هر لیتر آب در کشور حدود 700 تومان است.

به گفته وی کشوری که دچار خشکسالی بوده و بیش از 50 درصد سدهای آن خالی از آب بوده و سرانه آب آن به کمتر از 1100 مترمکعب رسیده است چرا باید آب را در قالب هندوانه و گوجه فرنگی و… به ترکیه صادر کند که سرانه آب بالای 1700 مترمکعب دارد؟

خامسی نوشت: خرداد سال 99 را یادآور می شوم که ترکیه با افزایش تعرفه واردات باعث فاسد شدن 10 هزار تن هندوانه کشاورزان ایرانی در مرز بازرگان شد. ترکیه بعد از چین دومین صادرنماینده هندوانه در دنیا است!

صحبت های تامل برانگیز معاون سابق وزیر نیرو این مساله را در فکر متبلور می نماید که ارزش واقعی آب در کشور شناخته نشده و آنطور که باید برای حفظ این مایه حیات کوشش نمی گردد.

داریوش مختاری، کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آبی در این رابطه به ایسنا گفت: بیش از 99 درصد هر کیلوگرم هندوانه و انواع طالبی و محصولات جالیزی، را آب تشکیل داده است و ماده خشک آن کمتر از یک درصد وزن آن است. این یک خطای کارشناسی بوده که محصول هندوانه را جزو محصولات آب بر زراعی قلمداد می نمایند. محصول هندوانه جزو محصولات زراعی کم آب بر است و کشت هر هکتار این محصول به کمتر از 2 تا 3 ماه به آب احتیاج دارد و با مصرف آب در حدود 2 تا 3 هزار متر مکعب، از تناژ فراوری 70 تا 100 تن در هر هکتار برخوردار است.

به گفته وی بازدهی هر متر مکعب آب برای مصرف هر متر مکعب آب مصرفی این محصول حدود 250 تا حداکثر 500 لیتر است. به واقع عمده آبی که در مرحله آبیاری مصرف می نماید در میوه آن ذخیره می گردد و تبخیر و تعرق برگ این گیاه اندک است. این در حالی است که آب مصرفی هر کیلوگرم محصولات گندم و جو بیش از 1500 لیتر است. چنانچه محصول هندوانه، بازار داخلی و صادراتی خوبی داشته باشد بازده ریالی هر متر مکعب آب مصرفی هندوانه نیز از بقیه محصولات زراعی و باغی مرکبات پیشی می گیرد. به طور نسبی فراوری محصول هندوانه در مقایسه با محصول گندم، خرما و محصولات باغی مرکبات و انار و بسیاری از محصولات باغی و زراعی دیگر، آب کمتری مصرف می نماید.

این کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آبی ادامه داد: با این حال آیا صادرات هندوانه اقدامی منطقی است؟ پاسخ ساده و منفی است. صادرات هندوانه یا هر محصول کشاورزی که با منابع آب چاه فراوری می گردد، کاملا غیر منطقی است. با این حال، چنانچه بتوان همچون بسیاری از محصولات صیفی، فراوری گلخانه ای هندوانه داشت، صادرات آن منطقی و پر بازده است.

مختاری با بیان اینکه کشور ایران به طور عمده در فراوری محصولات انواع ارقام خرما و خشکبار و بعضی ادویه جات از جمله پسته، انجیر و زعفران دارای مزیت است، گفت: فراوری محصول انار بعضی منطقه ها همچون انار ساوه و یا نی ریز فارس که با آب قنات آبیاری می شوند قابل دفاع است. بعلاوه فراوری خرما در نوار جنوبی بوشهر و خوزستان با آب سطحی یا آب قنات های کهن قابل دفاع بوده و فراوری انجیر به طور عمده در اراضی کوهستانی در بزرگترین انجیرستان دیم دنیا یعنی منطقه استهبان فارس نیز منطقی است.

وی اضافه نمود: زعفران سرایان و قائنات در خراسان جنوبی معروفیت دنیای دارد. در این میان هرگز نمی توان از فراوری یا صادرات محصول هندوانه یا هر محصول دیگری که به ویژه در منطقه های از استان فارس یا هرمزگان و جیرفت با آب چاه فراوری می گردد دفاع کرد. عمده محصولات آب بر باید به محیط گلخانه های الکترونیک منتقل گردد. در این رابطه، حذف پروانه های چاه و جایگزینی اراضی پیشرفته با کشت های گلخانه ای یک الزام است.

این کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آبی با بیان اینکه ضروری است دقت گردد کشت سنتی محصول گندم در بعضی منطقه ها همچون 50 هزار هکتار اراضی جلگه ای دشت کربال در مرودشت فارس قابل دفاع است، اظهار کرد: این منطقه یکی از ستون های تامین پایدار گندم کشور با آب سطحی رود کر برای قرن های پیاپی بوده است. حفظ و باز زنده سازی قنات فداغ لارستان در کنار اینکه یک کلاس درس بزرگ مهندسی آب است امری مهم به شمار میرود که امکان کشت محدود و پایدار یا تامین آب یک گستره گلخانه ای را فراهم می نماید.

به گفته وی به طور کلی، نسخه واحد در پهنه جغرافیای کشور نداریم بلکه حدود یک میلیون و 200 هزار هکتار امکان کشت در فضای باز در جغرافیای ایران برای قرن ها فراهم بوده است. برای جبران کمبود مواد غذایی کشور ضروری است دوباره این منطقه ها شناسایی و حفظ شوند و حتی برای توسعه صادرات کشاورزی می توان با الگوبرداری از صنعت گلخانه ای کشور هلند و با حدود 5 تا 10 میلیارد متر مکعب آب در تراز جمعیت چند صد میلیونی کشور یا بازارهای هدف اقدام به فراوری پایدار محصولات کشاورزی کرد.

به گفته مختاری، دانش گلخانه های الکترونیک سال هاست در پارک علم و فناوری تهران فراهم شده و احتیاجمند تامین و حمایت های اقتصادی گسترده برای اجرایی شدن در منطقه ها مختلف به ویژه منطقه ها معتدل کشور است. یادمان باشد ما بحران منابع آب نداریم بلکه بحران مدیریت منابع آب داریم.