آثار تالیفی در حاشیه قرار گرفته است - وبلاگ معین

به گزارش وبلاگ معین ، نشست نقد و آنالیز موضوعی آثار ادبیات کودک و نوجوان (آسیب ها و چالش ها) به مناسبت روز ادبیات کودک و نوجوان، با حضور مریم صفاهانی، عضو شورای مدیریت شورای کتاب کودک و اسدالله شعبانی، شاعر و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، چهارشنبه 18 تیرماه 99 در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار و به صورت لایو در اینستاگرام پخش شد.

آثار تالیفی در حاشیه قرار گرفته است

مریم صفاهانی در این نشست چالش هایی که آثار ادبیات کودک و نوجوان با آن روبرو اند را برشمرد و گفت: از جمله این چالش ها می توان به غلبه آثار ترجمه بر تالیف به دلایل مختلف اشاره نمود. یکی از این دلایل تمایل ناشران به آثار ترجمه به دلیل پایین تر بودن هزینه تمام شده چاپ و رعایت نکردن حق حق نشر است. همچنین می بینیم که همزمان چند ترجمه موازی در بازار دیده می شود و بااینکه تنوع در ترجمه ها زیاد است و مورد توجه مخاطب هم قرار می گیرد اما کیفیت ترجمه بالایی ندارند و سبب می شود آثار تالیفی در حاشیه قرار بگیرد.

وی در ادامه به کتاب های تصویری در حوزه کودک اشاره نمود و گفت: کم توجهی به مدیر هنری، صفحه آرایی، طراحی و گرافیک در کتاب های تصویری دیده می شود و کتاب های پرتعداد و بی کیفیتی می بینیم که از تکنیک های کامپیوتری استفاده می نمایند بدون اینکه ویژگی های زیبایی شناسانه را درنظر گرفته باشند. همچنین بین متن و تصویر هم هماهنگی دیده نمی شود.

این عضو شورای کتاب کودک همچنین به اهمیت ویراستاری کتاب ها اشاره نمود و گفت: در آنالیز کتاب های کودک به آثاری می رسیم که ویراستاری نشده اند و ناشران اهمیت زیادی به این مساله نمی دهند و سبب می شود این کتاب ها پراز غلط های ویرایشی و املایی باشند درحالی که گاهی بعضی از این کتاب ها از نظر محتوا باکیفیت اند.

مریم صفاهانی

پدید آورندگان مخاطب شناسی را در نظر بگیرند

صفاهانی در ادامه وارد حوزه های مختلف کتاب های کودک شد و گفت: به عنوان مثال در ترجمه گونه واقع گرا، فانتزی و کهن داریم. اما تعداد کتاب های واقع گرا کم است و نشان می دهد مخاطب بیشتر به دنبال گونه فانتزی است. چون این گونه با احتیاجهای احساسی روانی و اجتماعی کودک سازگارتر است و تخیلش را تقویت می نماید ولی مشکلاتی که در این آثار دیده می شود فضاسازی و پی رنگ ضعیف است و شخصیت پردازی قوی ندارند و ضروری است پدید آورندگان مخاطب شناسی را در نظر بگیرند. از سویی کیفیت ترجمه هم در این کتاب ها ضعیف است.

وی درباره کتاب های تالیفی نیز شرح داد: با اینکه تعداد آثار تالیفی اندک است اما تنوع خوبی دارد و از سوی نویسندگانی فراوری شده که جوایز مختلف گرفته اند اما باز هم میزان توجه به موضوعات روز در آن ها کمتر است و ضروری است دست اندرکاران این حوزه در مراکز دولتی توجه بیشتری به تالیف داشته باشند چون ما احتیاج داریم در آثار به موضوعات ملی و بومی کشورمان بیشتر پرداخته شود.

صفاهانی در ادامه به چالش دیگری در این حوزه پرداخت و گفت: مجموعه سازی چه در ترجمه و چه در تالیف دیده می شود که گاهی منجر به کتابسازی هایی می شود و مطالبی از اینترنت جمع آوری شده و نشر داده می شود و در ادامه در فضای مجازی منعکس می شود که منبع تعیین و معتبری ندارد و باتوجه به اینکه کودک نمی تواند سره را از ناسره به خوبی تشخیص دهد انتشار این مطالب آفتی است که در کتاب های کودک و نوجوان وجود دارد.

بی توجهی به شعرها و متل ها در کتاب های خردسالان

این عضور شورای کتاب کودک، در ادامه به فراوری کتاب برای خردسالان اشاره نمود و گفت: گروه دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد خردسال شامل نوزاد و نوپا است در این گروه گرچه کتاب هایی داریم اما تعداد کتاب های تالیفی خیلی کم است و همه آن ها چاپ و صحافی خوبی ندارند و استاندارهای کتاب سازی لازم هم برای این گروه سنی در کتاب ها دیده نمی شود. همچنین در این گونه به شعرها و متل ها و... که باعث رشد زبانی شناختی و شخصیتی کودک می شود، توجه زیادی نشده است.

کتاب های دینی کودک کلیشه ای شده اند و تفکر برانگیز نیستند

وی همچنین درباره فراوری کتاب های دینی شرح داد: کتاب های دینی گروه دیگری هستند که کتاب هایشان چالش برانگیز است. متاسفانه تعداد کتاب های دینی کاسته شده و استقبال مخاطب کم شده چون کتاب های دینی کلیشه ای شده اند و تفکر برانگیز نیستند. روابط علت و معلولی رویدادهای مختلف داستان های دینی به خوبی رعایت نمی شوند و صحافی خوبی هم ندارند.

به گفته این کارشناس، قصه های دینی مربوط به ائمه و بزرگان دینی با فهم کودک انطباق ندارد و احتیاج به بازبینی و بازنگری دارند تا با درک مخاطب انطباق داشته باشد. از سویی در این دسته از آثار توجهی به فراوری آثار برای خردسالان نشده است.

صفاهانی همچنین به استفاده از متون کهن و بازنویسی و بازآفرینی خلاق از این کتاب ها اشاره نمود و گفت که از دستور زبان فارسی روان و قابل فهم برای کودک در این کتاب ها استفاده نشده است.

اسدالله شعبانی

تفسیر ما از ادبیات به فرهنگ و نگرش ما برمی شود

اسدالله شعبانی نیز در این نشست به اهمیت داشتن نظریه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان اشاره نمود و گفت: هر نویسنده ای باید نظریه ادبی داشته باشد. نظریه ادبی به تعداد نویسنده ها می تواند متنوع و گوناگون باشد. اصولا چهارچوب های گسترده و فراگیری وجود دارد که ما را از یکدیگر جدا می نماید و یکی از جلوه های ادبیات همین چهارچوب و سبک نوشتن و سبک زیستن است.

این شاعر و نویسنده پیشکسوت با بیان اینکه تفسیر ما از ادبیات به فرهنگ و نگرش ما برمی شود، اضافه کرد: ادبیات دربرگیرنده آموزه ها، نوشتن و طرح زدن است و درحقیقت یک معنای ساده آن به قلمرو نگارش و نوشتن برمی شود و در آنجا به عنوان ابزار کار استفاده می شود. اما معنای دیگر آن در فرهنگی همگانی قابل دریافت است و آن هم در منش و شیوه زیست اجتماعی، آداب و ... معنا می یابد. یعنی ما به عنوان یک کنشگر اجتماعی ادبیات خود را نشان می دهیم.

شعبانی گفت: البته ادبیات معنای تخصصی هم دارد و به عنوان همه دست آوردهای ذوقی و فکری ملتی که در جهت تاریخ دست به آفرینش زده معنا می یابد که همه آن ها خاستگاه اجتماعی دارند. بنابراین این موضوع بیانگر التزام و تعهد ماست. یعنی یک نویسنده علاوه بر نویسنده بودنش یک کنشگر اجتماعی هم محسوب می شود و رفتارش می تواند تاثیرگذار باشد.

امروز ما باید با گذشته مان پیوند داشته باشد

وی در ادامه به لزوم توجه و شناخت پیشینه فکری و فرهنگی کشور اشاره نمود و گفت: ما بدون آگاهی و شناخت گذشته ذوقی و فکری مردمانمان بی بضاعتیم و این همان توشه راه ماست. البته ادبیات ما در این مساله قدری دست انداز دارد اما بطورکلی ما بدون آشنایی با دست آوردهای فکری و فرهنگی مان وجود نداریم و در هر زمینه ای حق داریم با پیش زمینه ذهنی مان وارد شویم. امروز ما باید با گذشته مان پیوند داشته باشد درغیراین صورت هر فرهنگی می تواند ما را ببلعد و این مساله در ادبیات کودک و نوجوان نادیده گرفته می شود و در ادبیات بزرگسال هم فاجعه است.

شعبانی در زمینه تعریف تخصصی ادبیات به تعریف دهخدا اشاره نمود و گفت: عبارتی که دهخدا در این زمینه ارائه می دهد بسیار ساده و سنتی است و می گوید: چگونگی تعبیر و بیان احساسات و عواطف و افکار به وسیله کلمات در شکل های گوناگون را ادبیات می گویند. البته در فرهنگ غربی ظرافت و زیبایی هم به آن اضافه شده است.

آثار ادبی ذائقه و پسند عمومی بچه ها را می پرورانند

این شاعر محور اصلی در فراوری آثار بازنویسی را لذت بردن بیان کرد و گفت: هدف اصلی لذت بردن است نه آموزش. ادبیات در سرشت خود آموزه ها دارد اما ابزار آموزشی نیست. همه آثار ادبی مخصوصا شعر و داستان لازم نیست آموزش دهند بلکه پرورش می دهند و ذائقه و پسند عمومی بچه ها را می پرورانند. و این نکته ای است که از سوی آموزش و پرورش و بعضی ناشران و نویسندگان مورد غفلت قرار گرفته است. غفلتی که انجام شده این است که ما به دلخواه بچه ها صحبت نکرده ایم درحالی که بچه ها حق دارند ادبیات مخصوص خودشان را داشته باشند و از آن لذت ببرند و این موضوع مهمی در ادبیات بچه ها است.

شعبانی در ادامه سخنانش به طبقه بندی ادبیات پرداخت و گفت: این طبقه بندی در گذشته به صورت نظم و نثر و بعد به صورت های گوناگون مانند ادبیات قومی مثل ادبیات گیلگی، ادبیات بلوچی و بعد به صورت ادبیات عامه، ادبیات نوشتار یا به صورت موضوعی شامل ادبیات عرفانی، ادبیات تاریخی، ادبیات پایداری، ادبیات پلیسی، ادبیات وحشت و ... بوده است. اما بزرگترین بخش ادبیات ما از گذشته تا به حال ادبیات پندآموز و تعلیمی است چون در گذشته حقوق کودک ناشناس بوده و ما خود را دانای کل می دانستیم. اما امروزه که موضوع درک حضور دیگری مهم ترین موضوع تعیلم و تربیت است ما دیگر دانای کل نیستیم ما در داستان ها هم باید اجازه دهیم شخصیت ها خودشان را با رفتارشان معرفی نمایند.

کلاس های داستان نویسی در رشد ادبیات کودک و نوجوان موثر نیستند

شعبانی همچنین به موضوع تربیت و تعلیم داستان نویسان و شاعران جوان در کلاس های آموزشی اشاره نمود و گفت: به نظر من این کلاس ها نه تنها تاثیر مثبتی در رشد و توسعه ادبیات کودک ندارد بلکه آسیب هایی هم به ادبیات کودک و جامعه کتاب خوان می زند. چون دنیای ما الان به صورت محفلی است. براین اساس ادبیات ما هم محفلی شده و عده ای از اهالی ادبیات دور هم می نشینند و اصطلاحات و قواعدی را مطرح می نمایند. اما این کار زمانی خوب و تاثیرگذار است که جامعه پویایی داشته باشد و مباحث طرح شده در این محافل را بپذیرد وگرنه طرح این مباحث سبب ایجاد ابهام می شود. از سویی یکی از چیزهایی که برآیند همین نگاه محفلی است نوچه پروری است و هر کسی گروهی دورخود جمع می نماید و به وسیله این گروهی که آموزش می دهد می خواهد خودش را مطرح می نماید. هرچند که بعضی افرادی که این دوره ها را برگزار می نمایند، نویسندگان و پدیدآورندگان حرفه ای هستند.